Waardoor handhaaft het dier zich in een omgeving die in wezen vijandig is en waar zijn leven voortdurend wordt bedreigd? Door intelligentie, overleg, emotie of instinct? Leert het dier door observatie? In welk opzicht gedragen de lagere diersoorten zich zoals de mens? En wat doen ze anders? Het antwoord op die vragen is te vinden in het gedragspatroon van de dieren. Als detectives passen de geleerden de stukken van de legpuzzel van het dierlijk gedrag aan elkaar.

Ethologie

Ethologie of gedragsbiologie is een onderdeel van de biologie waarvan het gedrag bij dieren centraal staat. Het gedrag van dieren is altijd een onderdeel geweest van de biologie. Het ethologisch onderzoek komt goed op gang rond 1950 met het onderzoek van de Duitser Karl von Frisch bij bijen, de Oostenrijker Konrad Lorenz bij pasgeboren ganzen en de Nederlander Niko Tinbergen, o.a. bij graafwespen. In 1973 kregen zij gezamenlijk de Nobelprijs voor hun werk.

Beschrijving van gedrag

Gedrag kan omschreven worden als het systeem waarmee dieren (ook mensen) uitgerust zijn om veranderingen in de omgeving op te meten en hier gepast op te reageren door zich aan te passen aan de gewijzigde situatie. Het is een actie die ontstaat als prikkel op een reactie uit de omgeving. De waarneming van gedrag moet objectief en zorgvuldig gebeuren. Voorbeeld: 'De hond gromt en ontbloot zijn tanden.' Fout is: 'De hond is boos.' De eerste zin geeft een beschrijving, de tweede een uitleg, waarvan je niet weet of het de juiste is. Bovendien kunnen mensen niet weten wat een hond voelt of ervaart.

Verklaring van gedrag

Niko Tinbergen formuleerde dat de ethologie zoekt naar vier soorten verklaringen voor het gedrag bij dieren:

• Functie: hoe draagt het gedrag bij aan de overleving en het succes bij het dier.
• Oorzaak: welke situatie roept het gedrag op en is het gedrag instinctief of aangeleerd.
• Ontwikkeling: verandert het gedrag met de leeftijd of zijn er leerervaringen nodig om het gedrag te vertonen.
• Ontstaan: hoe is het gedrag in de evolutie van het dier ontstaan?